Stachiewicz Julian, pseud. i krypt.: J.W., Juliusz Wicz, Leon Stański, Wicz (1890–1934), działacz niepodległościowy, generał brygady Wojska Polskiego, szef Wojskowego Biura Historycznego. Ur. 26 VII we Lwowie, był wnukiem Juliana Kirchmayera (zob.), synem Teofila, laryngologa, i Anieli z Kirchmayerów, uczestniczki walk o Lwów w r. 1918, członkini Ligi Kobiet, bratem Wacława (zob.) oraz Marii (1894 – 10 II 1935), zamężnej Dolińskiej, malarki i działaczki niepodległościowej.

S. uczęszczał we Lwowie do V Gimnazjum, gdzie założył kółko samokształceniowe im. Zygmunta Wróblewskiego. Z jego inicjatywy i pod jego redakcją w r. 1907 wyszło (odbite techniką hektograficzną) siedem numerów dwutygodnika młodzieżowego pt. „Próby”. Należał do organizacji młodzieży niepodległościowej «Promień». W r. 1908 uzyskał maturę z odznaczeniem i rozpoczął studia geologiczne na Wydz. Filozoficznym Uniw. Lwow. Działał w akademickim stowarzyszeniu «Życie», zaś w listopadzie 1909 został przez Stanisława Falkiewicza wprowadzony do Związku Walki Czynnej (ZWC). W szkole wojskowej ZWC w l. 1909–10 ukończył kurs podoficerski i niższy oficerski. W r. 1910 odbył wspólnie z bratem Wacławem wycieczkę na Bukowinę, w okolicę Kirlibaby; jej rezultatem było sprawozdanie pt. Kilka spostrzeżeń geologicznych w południowo-zachodniej Bukowinie („Kosmos” 1911 t. 36, odb. Lw. 1911). W marcu 1911, na polecenie kierownictwa ZWC, przeniósł się do Krakowa, gdzie kontynuował studia geologiczne na Wydz. Filozoficznym UJ (uzyskał jedynie absolutorium) i brał udział w pracach akademickiego stow. filareckiego «Promień» oraz Unii Stow. Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej (o jej działalności pisał pod pseud. Leon Stański na łamach „Krytyki”, Obecne prądy wśród młodzieży, T. 42: 1914 z. 2). Ukończył tu także kurs oficerski wyższy ZWC i zetknął się z Józefem Piłsudskim, który wywarł na niego głęboki wpływ. Po otrzymaniu od Piłsudskiego w czerwcu t.r. nominacji na podporucznika S. został najpierw zastępcą komendanta, a następnie w styczniu 1912 komendantem miejscowego Związku Strzeleckiego (ZS). Od czerwca t.r. pełnił funkcję komendanta wyższego kursu oficerskiego w Krakowie, zaś w grudniu został oficerem do specjalnych poruczeń w sztabie okręgu krakowskiego ZS; m.in. na Śląsku i Morawach zakładał jawne organizacje ZS. Od lutego do września 1913, jako członek regulaminowej komisji wydawniczej Związków i Drużyn Strzeleckich, opracowywał wspólnie z Januszem Gąsiorowskim pierwsze regulaminy i instrukcje wojskowe. Wykładał również w letniej szkole instruktorskiej w Stróży. Wszedł w skład Komendy Głównej ZS. Jesienią 1913 i w lutym r.n., jako instruktor objazdowy ZWC kierował wyszkoleniem i ćwiczeniami ośrodków strzeleckich w Rosji i Król. Pol.; dwukrotnie dokonał objazdów inspekcyjnych (Petersburg, Moskwa, Ryga, Dorpat, Wilno, Warszawa, Radom i Włocławek); zakładał też koła Polskiego Skarbu Wojskowego.

Wybuch pierwszej wojny światowej w r. 1914 zastał S-a w krakowskim sztabie ZS na przygotowaniach mobilizacyjnych. Dn. 7 VIII t.r. wyruszył do Królestwa jako dowódca 5. kompanii 1. baonu, zaś 17 VIII został przydzielony do bezpośredniej współpracy z Piłsudskim. W trakcie działań bojowych Legionów Polskich w r. 1914 pełnił funkcję oficera operacyjnego do grudnia t.r., kiedy to zachorował na tyfus i przez ponad trzy miesiące przebywał na leczeniu. Dn. 5 III 1915 otrzymał nominację na porucznika, a 23 VII t.r. przydział do Dep. Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego (NKN) w Piotrkowie na stanowisko referenta spraw organizacyjno-wojskowych. Jako lojalny wykonawca zamierzeń Piłsudskiego, przeciwstawiał się polityce kierującego departamentem płk. Władysława Sikorskiego. W tym czasie został mianowany kapitanem (15 VI 1915). Odwołany z Departamentu otrzymał 27 VIII t.r. przydział jako oficer operacyjny do sztabu I Brygady Legionów Polskich, a następnie został odkomenderowany do grupy Edwarda Rydza-Śmigłego. W czasie jesiennych działań wraz z Brygadą wziął udział w kampanii wołyńskiej (krótkie wspomnienie o niej, pt. W Kowlu, ogłosił potem w: „Wspomnienia legionowe”, Red. J. Jędrzejewicz, W. 1914 I); walczył m.in. pod Jabłonką, Kuklami (za te dwie bitwy otrzymał w grudniu 1915 niemiecki order Żelaznego Krzyża II kl.), Kamieniuchą, Kostiuchnówką (relację z jej przebiegu opublikował w „Przegl. Wojsk.”, Bój I Brygady Legionów pod Kościuchnówką 4, 5, 6 lipca 1916, T. 1: 1916 z. 1). Od stycznia 1916 był członkiem Oficerskiego Sądu Wojskowego. Wiosną i w lipcu t.r. brał udział w zmaganiach brygad legionowych w obronie linii Styru, a od sierpnia do października w walkach nad Stochodem.

W lutym i marcu 1917, po przeniesieniu oddziałów legionowych z frontu na teren Król. Pol., odbył S. trzymiesięczny kurs oficerów Sztabu Generalnego przy Polskiej Sile Zbrojnej (Polnische Wehrmacht) w Warszawie, a po jego ukończeniu był przez krótki okres wykładowcą w Szkole Podchorążych Artylerii w Górze Kalwarii. W tym czasie, wraz z Kazimierzem Sosnkowskim i Hermanem Liebermanem, przygotował projekt ustawy o powszechnej służbie wojskowej. Dn. 15 VI t.r. objął w 1. pp Legionów, stacjonującym w Pomiechówku pod Modlinem, dowództwo baonu oraz stanowisko zastępcy dowódcy pułku. W czasie kryzysu przysięgowego w lipcu t.r., po zwolnieniu Rydza-Śmigłego ze stanowiska dowódcy pułku, przejął na krótko jego funkcję i przeprowadził likwidację pułku. Jako poddany austriacki uniknął internowania i przybył we wrześniu do Krakowa; wbrew rozkazom nie wstąpił do armii austro-węgierskiej. W październiku wszedł w skład dziesięcioosobowej Komendy Głównej (KG) Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). W grudniu uzyskał od władz wojskowych sześciomiesięczny urlop (jako inwalida). W styczniu 1918 został komendantem okręgu POW we Lwowie, jego organizację oparł o struktury zarzewiackich i piłsudczykowskich stowarzyszeń młodzieżowych. Przetłumaczył wówczas pracę P. Cantala „Études sur l’armée révolutionnaire” (ukazała się w r. 1919 we Lwowie pt. „Armia rewolucyjna”) oraz opublikował w „Kulturze Polskiej” (R. 2: 1918) artykuły: Wojsko i społeczeństwo (z. 5) i Patriotyzm wojska (z. 7). Z początkiem kwietnia t.r. otrzymał stanowisko szefa sztabu KG POW w Krakowie z zadaniem przeprowadzenia jej reorganizacji. Z rozkazu komendanta POW Rydza-Śmigłego utworzył tajną organizację «Wolność» złożoną z Polaków – oficerów armii austro-węgierskiej. Przygotowywał także plan ucieczki Piłsudskiego z więzienia w Magdeburgu, nie został on jednak wykorzystany. W poł. września t.r. w czasie pobytu Rydza-Śmigłego w Rosji, objął S. jego funkcję. Sztab KG POW «Konwent» z niewiadomych przyczyn usunął go z niej, powierzając tymczasowe kierownictwo POW Stanisławowi Buhardt-Bukackiemu, ale w pierwszych dniach października, po proteście Rydza-Śmigłego, S. ponownie objął szefostwo sztabu KG i zastępstwo komendanta POW. Wydał wówczas POW we Lwowie rozkaz mobilizacji i zajęcia miasta w imieniu władz polskich, który kurierka Helena Bujwidówna doręczyła 31 X t.r., w przeddzień akcji ukraińskiej. Tegoż dnia S. oddał POW w okręgu krakowskim pod rozkazy gen. Bolesława Roji, sprawującego komendę wojskową w twierdzy krakowskiej. Dn. 2 XI Roja mianował S-a szefem sztabu komendy twierdzy i awansował do stopnia majora. Na jego polecenie S. zorganizował oddział ekspedycyjny (grupę «San») dla odbicia Przemyśla zajętego w nocy z 3 na 4 XI przez Ukraińców. Mając w dyspozycji pociąg pancerny, wyruszył 9 XI, a 11 XI opanował miasto, otwierając tym samym drogę do dalszych działań w kierunku oblężonego Lwowa. W trakcie walk zachorował na zapalenie płuc i przez kilka tygodni przebywał na kuracji w Zakopanem.

Dn. 18 XI 1918 został S. awansowany na podpułkownika; otrzymał także odręczny list Piłsudskiego, jako Naczelnego Wodza WP, wzywający go do Warszawy. Nie wyleczony całkowicie objął trudne pod względem politycznym stanowisko szefa sztabu Dowództwa Głównego Wojsk Polskich w b. zaborze pruskim (3 I 1919), gdzie istniały silne tendencje separatystyczne. Współpracował z jej głównodowodzącym mjr. Stanisławem Taczakiem przy tworzeniu założeń operacyjnych i zasad organizacyjnych armii. Po objęciu stanowiska głównodowodzącego przez gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego S., z racji swych powiązań z Piłsudskim, zmuszony był do odejścia (9 II). Został przeniesiony do Naczelnego Dowództwa WP w Warszawie, gdzie najpierw był szefem sekcji organizacyjnej Oddziału I, a od 30 III 1919 do 29 VII 1920 szefem Oddziału III – operacyjnego. W sierpniu 1919 zainicjował powstanie Sekcji Historyczno-Operacyjnej, dla zbierania materiałów dotyczących operacji wojennych już zakończonych (stała się podwaliną powstałego później Biura Hist. Sztabu Generalnego, BHSG). Współpracował z Piłsudskim przy przygotowaniu wyprawy wileńskiej i operacji kijowskiej. Mianowany 1 IV 1920 pułkownikiem został szefem Sztabu Ścisłego Naczelnego Dowództwa. W czasie lotu nad obszar działań wojennych, pod Zwiahlem samolot, w którym znajdował się S., uległ katastrofie, on sam jednak wyszedł z niej bez szwanku. Od kwietnia był szefem sztabu III Armii dowodzonej przez Rydza-Śmigłego. W czerwcu rozchorował się i opuścił stanowisko. Dn. 12 VIII objął szefostwo sztabu Kwatery Głównej Naczelnego Wodza i przygotowywał operację manewru znad Wieprza. Po zakończeniu bitwy warszawskiej, od 14 IX 1920 do 15 V 1921, był szefem sztabu VI Armii.

Od 10 do 30 I 1921 uczestniczył S., wraz z gen. Stanisławem Hallerem i mjr. Olgierdem Górką, w rokowaniach na temat polsko-rumuńskiej konwencji wojskowej w Bukareszcie (podpisano ją 3 III t.r.). Od maja t.r., jako I oficer sztabu przy III Inspektoracie Armii, przeprowadzał likwidację VI Armii. Dn. 9 IV 1922 otrzymał stanowisko dowódcy 13. DP w Równem. Opracował wówczas studium pt. Nasz system obronny na froncie wschodnim („Bellona” R. 5: 1922). Zaledwie po paru miesiącach rozchorował się na gruźlicę i musiał się poddać dłuższej kuracji. Po powrocie do służby, na skutek decyzji Piłsudskiego z 1 IV 1923, objął BHSG po gen. Marianie Kukielu. Nominację przyjął początkowo jako «bolesny dopust losu», gdyż zdawał sobie sprawę, że brak mu należytego przygotowania historycznego. Awans na generała brygady uzyskał 2 V 1924 ze starszeństwem od 1 VII 1923. Na nowym stanowisku S. zainicjował reorientację kierunków badań nad historią wojen 1918–20 oraz scalanie i porządkowanie archiwaliów. W tym czasie ogłosił m.in. rozprawę teoretyczno-wojskową Doktryna i rutyna („Bellona” T. 12: 1923 z. 3) oraz pracę o wyprawie kijowskiej pt. Działania zaczepne 3. Armii na Ukrainie („Studia operacyjne z historii wojen polskich 1920–21”, W. 1925 I). Treść tej drugiej publikacji, z uwagi na jej oficjalny charakter, uległa przed drukiem poważnym zmianom, które wypaczyły sądy autora. Pomagał także Piłsudskiemu w pracy nad dziełem „Rok 1920” (W. 1925). W r. 1924 był współtwórcą Inst. Badań Najnowszej Historii Polski (IBNHP). Jesienią t.r. zapadł ponownie na zdrowiu i przekazał Biuro w ręce Kukiela (rozkaz MSWojsk. z 15 I 1925). Do 1 VI 1925 przebywał na kuracji we Francji i Włoszech, a po powrocie do kraju jeszcze rok poddawał się leczeniu. Uczestniczył w przygotowaniu powrotu Piłsudskiego do władzy, opublikował wówczas artykuł pt. O legjonizację życia polskiego („Strzelec” R. 5: 1925 nr z 20 IX), w którym przeciwstawiał się próbie instrumentalnego pojmowania tradycji legionowych jako platformy partyjnej, deklarując wiarę, że «legionizm» to «typ psychiczny» wyrażający się twórczą postawą wobec życia.

W czasie przewrotu majowego S. znajdował się u boku Piłsudskiego. Dn. 1 X 1926 został ponownie mianowany szefem BHSG (od r. 1927 – Wojskowe Biuro Historyczne, WBH), na miejsce Kukiela, który podczas zamachu opowiedział się po stronie rządowej, i któremu Piłsudski zarzucił świadome fałszowanie lub usuwanie akt operacyjnych z archiwum Biura. Ze swym poprzednikiem S. stosunki praktycznie zerwał, a 16 III 1928 wysunął przeciw niemu podobne zarzuty w piśmie do prezesa Komisji Historycznej PAU ks. Jana Fijałka. T.r. został S. sekretarzem IBNHP. Dn. 25 III 1929 powołano go na stałego członka Komisji Odznaczeniowej i Komitetu Krzyża i Medalu Niepodległości. W r. 1930 został przewodniczącym Głównej Rady Programowej Polskiego Radia, w r. 1932 współpracownikiem Komisji Historycznej PAU. Był także członkiem Polskiego Tow. Historycznego. Gdy po r. 1926 na zlecenie Piłsudskiego przystąpiono do przebudowy programu współdziałania polityczno-wojskowego z ruchem prometejskim, S. zarówno uczestniczył w tym przedsięwzięciu, jak i potem pełnił nieformalną funkcję współkierowniczą; po pakcie o nieagresji z ZSRR informował Piłsudskiego, który już nie przyjmował osobiście działaczy prometejskich, o problemach tego ruchu.

Z WBH, podległego wprost Generalnemu Inspektorowi Sił Zbrojnych, uczynił S. ważną placówkę naukową. Dążąc do pogodzenia utylitarnego charakteru WBH z zasadami naukowości, po przeprowadzeniu wewnętrznej dyskusji, wydał Wskazówki metodologiczne do studiów historyczno-wojskowych (W. 1928, wyd. 2, uzupełnione, W. 1932); zwracał tu m.in. uwagę na potrzebę analizy psychologicznej osobowości dowódców działań zbrojnych. Do zagadnień metody badawczej, gwarantującej obiektywizm badań, powracał na wielu odprawach i ćwiczeniach seminaryjnych organizowanych w WBH. W zakres prac włączył studia nad pierwszą wojną światową i polskimi formacjami zbrojnymi z l. 1914–18. Kontynuował zapoczątkowane przez Kukiela wydawnictwo pt. „Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920”. Oprócz studiów taktycznych w WBH prowadzone były szczegółowe studia bitwy warszawskiej 1920 r. Pod bezpośrednim kierunkiem edytorskim i wg zasad opracowanych przez S-a opublikowano pierwszy tom dokumentów z serii jej poświęconej („Bitwa nad Bugiem”, W. 1932). WBH podporządkował S. Archiwum Wojskowe, przy zachowaniu jego autonomii. Kontynuował rozpoczętą wcześniej akcję gromadzenia relacji uczestników walk niepodległościowych, inspirował też liczne ankiety dotyczące poszczególnych działań z wojen l. 1918–20. Przyczynił się szczególnie do powstania Tow. Badań Historii Obrony Lwowa i Województw Południowo-Wschodnich, które wydało dwutomowy zbiór pt. „Obrona Lwowa 1–22 Listopada 1918. Relacje uczestników” (Lw. 1933); tom pierwszy opatrzył S. słowem wstępnym. Utworzył też archiwa oficerskich akt personalnych oraz materiałów fotograficznych i filmowych. Utrzymywał kontakty z państwowymi władzami archiwalnymi w Wiedniu, Paryżu i Pradze, z wydziałami historycznymi uniwersytetów, wieloma towarzystwami naukowymi, bibliotekami i muzeami w Polsce. Organizował kursy metodyczne z zakresu historii walk niepodległościowych dla studentów. W r. 1928 podjął wydawanie czasopisma poświęconego historii wojskowości pt. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. Z okazji setnej rocznicy powstania listopadowego zainicjował prace nad edycją „Źródeł do wojny polsko-rosyjskiej 1830–1831” (W. 1931), finansował je z budżetu WBH i przewodniczył osobiście Komitetowi Redakcyjnemu. Zorganizował także badania terenowe, których wynikiem był „Przewodnik po polach bitew wojny polsko-rosyjskiej 1831 r.”. W IBNHP był współtwórcą dwumiesięcznika „Niepodległość”, a także inicjatorem i realizatorem wydawnictwa „Pisma – Mowy – Rozkazy” Piłsudskiego (W. 1930–1 I–VIII), jako upełnomocniony przedstawiciel autora; weszły do niego i te wypowiedzi Piłsudskiego, które S. sam niegdyś zapisał, dzięki umiejętności stenografowania. Pod redakcją S-a ukazał się w l. 1927–8 dwutomowy zbiór wspomnień pt. „Za kratami więzień i drutami obozów” (W.) oraz we wspólnej redakcji z Wacławem Lipińskim „Polska Organizacja Wojskowa. Szkice i Wspomnienia” (W. 1930). Jako prezes Tow. Wiedzy Wojskowej przyczynił się do realizacji projektu „Encyklopedii Wojskowej”, redagowanej przez pracowników WBH pod kierownictwem Ottona Laskowskiego. Na polecenie S-a Władysław Pobóg-Malinowski podjął się opracowania biografii Piłsudskiego („Józef Piłsudski 1867–1908”, W. 1935 I–II). Sam w tym okresie opublikował artykuły: Wojna polska („Polska Zbrojna” 1927 nr 78, 80–83), Marszałek Piłsudski jako teoretyk wojny (tamże 1928 nr 79), Niemieckie plany organizacji wojska polskiego w czasie wojny światowej („Niepodległość” T. 1: 1929, odb. W. 1929), Początki Związku Walki Czynnej (tamże T. 2: 1930, odb. W. 1930), Polskie plany mobilizacyjne przed wojną światową (tamże T. 8: 1933, odb. W. 1933), Rady Główne Z. W.C. (tamże T. 9: 1934).

S. zmarł na gruźlicę 20 IX 1934 w Warszawie. Na znak hołdu dla jego zasług Polskie Radio nadało audycję żałobną zakończoną wykonaniem ulubionej przez S-a V symfonii L. van Beethovena. Został pochowany uroczyście 22 IX na cmentarzu wojskowym na Powązkach (kw. 15 A–3). Odznaczony był m.in. Orderem Virtuti Militari V kl., Orderem Polonia Restituta III i IV kl., Krzyżem Niepodległości z Mieczami, Krzyżem Walecznych czterokrotnie, Złotym Krzyżem Zasługi, Gwiazdą Rumunii III kl. i jugosłowiańskim orderem św. Sawy.

Darzony przez Piłsudskiego uznaniem, zaufaniem i daleko idącą życzliwością, «piłsudczyk w każdym calu» (Leon Wasilewski), miał S. opinię człowieka otwartego i tolerancyjnego wobec innych przekonań. Zjednywał sobie sympatię «wdziękiem wrodzonym w obcowaniu z ludźmi» (Tadeusz Różycki); podziw wzbudzała jego uparta wieloletnia walka ze śmiertelną chorobą, np. Marceli Handelsman dostrzegał w życiu S-a «tragiczną prometejskość» i «potęgę woli, chyba nadludzką».

S. prowadził dziennik, którego część dotycząca młodości zaginęła jeszcze za jego życia, zaś reszta (za okres 9 X 1918 – 17 XI 1921), wraz z archiwum osobistym S-a, przechowywana jest w Inst. J. Piłsudskiego w Nowym Jorku.

W małżeństwie z Marylą z Sawickich (ślub w r. 1916) S. miał dwóch synów: Mieczysław a (ur. 1917), chrześniaka Piłsudskiego, inżyniera architekta, lotnika w czasie drugiej wojny światowej (301. Dyon Bombowy «Ziemi Pomorskiej»), odznaczonego Krzyżem Virtuti Militari V kl., trzykrotnie Krzyżem Walecznych oraz Orderem Polonia Restituta, potem zamieszkałego w Wielkiej Brytanii, prezesa Inst. Józefa Piłsudskiego w Londynie (od r. 1984), i Kazimierza (1920–2002), uczestnika kampanii wrześniowej 1939 r. (2. p. ułanów), więźnia niemieckich obozów koncentracyjnych Auschwitz i Mauthausen-Gusen, artystę malarza, mieszkającego w USA.

Żona S-a, Maria (Maryla) Jadwiga (14 I 1892 Grajewo – 31 XII 1972 Warszawa), była siostrą gen. Kazimierza Sawickiego (zob.). Podczas studiów na Wydz. Filozoficznym UJ, utworzyła w r. 1912 pierwszą kobiecą komórkę wojskową w Krakowie, przekształconą w I Sekcję Oddziału Kobiecego ZS, i objęła funkcję sekcyjnej. Wspomnienie z tego okresu pt. „Początkowa praca kobiet w „Strzelcu” Krakowskim” ogłosiła w tomie „Wierna służba” (W. 1927 s. 15–16). Podczas pierwszej wojny światowej była kurierką I Brygady Legionów, potem plutonową w Oddziale Żeńskim POW. W okresie międzywojennym pracowała w Sekcji Szkolnej «Rodziny Wojskowej» i była prezesem Związku Peowiaczek oraz członkiem Zarządu Głównego Unii Polskich Związków Obrończyń Ojczyzny (1932–9). W l. drugiej wojny światowej działała w akcji pomocy dla żołnierzy AK. Po wojnie prowadziła pensjonat w Ciechocinku. Po przymusowym wysiedleniu stamtąd (1950) zamieszkała w Warszawie, gdzie w l. 1952–9 była zatrudniona w księgowości Państwowego Inst. Hydrologiczno-Meteorologicznego. Była odznaczona m.in. Krzyżem Niepodległości, Krzyżem POW, Złotym Krzyżem Zasługi i Krzyżem AK.

Fot.: Arch. Dok. Mechan. w W.; – Krytyka. 1899–1914. Bibliografia zawartości, Oprac. W. Suchodolski, Wr. 1953; – Enc. Wojsk., VII; Kryska-Karski–Żurakowski, Generałowie, (fot.); Stawecki, Słown. gen.; – Cmentarz komunalny Powązki, dawny wojskowy w Warszawie. Red. J. J. Malczewski, W. 1989; Jędrzejewicz W., Cisek J., Kalendarium życia Józefa Piłsudskiego 1867–1935, W. 1998 I–III; Kawalerowie Virtuti Militari. Wykazy, s. 298; – Bagiński H., U podstaw organizacji Wojska Polskiego 1908–1914, W. 1935; Bauer P., Generał Józef Dowbor-Muśnicki 1867–1937, P. 1988; Bułhak H., Początki sojuszu polsko-rumuńskiego i przebieg rokowań o konwencję wojskową w latach 1919–1921, „Dzieje Najnowsze” R. 5: 1973 z. 3 s. 40–1, 45; Czubiński A., Grot Z., Miśkiewicz B., Powstanie Wielkopolskie 1918–1919. Zarys dziejów, W.–P. 1988; Garlicki A., Geneza Legionów, W. 1964; tenże, Józef Piłsudski 1867–1935, W. 1988; Jędrzejewicz W., Józef Piłsudski 1867–1935, Londyn 1993; Konieczny Z., Walki polsko-ukraińskie w Przemyślu i okolicach. Listopad– grudzień 1918, Przemyśl 1993 s. 55, 57, 59–60, 64–5, 69, 113–15; Kralisz A., Na straży wschodnich rubieży. Biografia […] Wilhelma Orlik-Rückemanna, W. 1999; Kukiel M., Generał Sikorski, Londyn 1981; Kutrzeba T., Wyprawa kijowska 1920 roku, W. 1937; Kwiatkowski M. J., „Tu Polskie Radio Warszawa…”, W. 1980; Lewandowski W., Bój o Szubin, P. 1937; Libert F., Upadek Brześcia, „Bellona” T. 19: 1936 z. 2; Lipiński W., Ś.p. Julian Stachiewicz, „Przegl. Hist. Wojsk.” T. 7: 1935 s. 1–19; Mikulicz S., Prometeizm w polityce II Rzeczypospolitej, W. 1971; Nałęcz T., Polska Organizacja Wojskowa 1914–1918, Wr. 1984; Nowakowski J., Generał Julian Stachiewicz I szef Sztabu Powstania Wielkopolskiego, „Roczn. Zw. Weteranów Powstań Narod. RP 1914/19 w P.” 1935 s. 137–49 (fot.); Pezda J., Dokumenty z archiwum prywatnego generała Mariana Kukiela, w: Przez dwa stulecia XIX i XX w. Studia historyczne ofiarowane prof. Wacławowi Felczakowi, Kr. 1993 s. 16, 20–5; Piąty pułk piechoty Legionów „Zuchowatych”, Oprac. G. Łowczowski, Londyn 1968 s. 20, 27, 58, 85, 225; Pobóg-Malinowski W., Najnowsza historia polityczna Polski, Londyn 1961–7 I–II; Polak B., Dowódcy Powstania Wielkopolskiego i Wojska Wielkopolskiego 1918–1919, Koszalin 1989 I 56–8; tenże, Generał Stanisław Taczak 1974–1960, P. 1988; tenże, Wojsko wielkopolskie 1918–1920, Koszalin 1990; Pomarański S., Julian Stachiewicz 1890–1934, W. 1935 (fot.); tenże, Ś.p. gen. Julian Stachiewicz – twórca archiwów wojska polskiego, „Archeion” T. 13: 1935 s. 1–10; Roman W. K., Centralne Archiwum Wojskowe 1918–1998, Tor. 1999; Stawecki P., Generał Julian Stachiewicz – organizator nauki historyczno-wojskowej, „Teki Hist.” T. 21: 1994/1995 s. 130–40; tenże, Generał Marian Kukiel jako szef Biura Historycznego Sztabu Generalnego i jego konflikt z Marszałkiem Józefem Piłsudskim w 1925 r., „Przegl. Hist.” T. 78: 1987 z. 3 s. 503; Twórcy współczesnej Polski, W. 1938 s. 294–9; U progu niepodległości Polski. Wrzesień 1918 – marzec 1919, Red. S. Biegański, Londyn 1990; Waligóra B., Gen. Stachiewicz a rozwój prac i służby archiwalnej w wojsku, W. 1936 (wyd. CAW na prawach rkp.); Wawrzyński T., Działalność Głównej Komisji Odznaczeniowej (1928–1930) i Komitetu Krzyża i Medalu Niepodległości (1930–1939), „Studia i Mater. do Hist. Wojsk.” T. 28: 1985 s. 217; Wołos M., Generał dywizji Bolesław Wieniawa-Długoszowski, Tor. 2000; W 50-lecie powstania Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, Red. W. Chocianowicz, Londyn 1969; Wrzosek M., Polski czyn zbrojny podczas pierwszej wojny światowej 1914–1918, W. 1990; tenże, Wojny o granice Polski Odrodzonej 1918–1921, W. 1992 (fot.); Zuziak J., Generał Marian Kukiel 1885–1973, Pruszków 1997; – Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich, W. 1917; Roczn. oficerski W. 1923, 1924, 1928, 1932; Sprawozdanie dyrekcji c.k. Gimnazjum V we Lwowie za r. szk. 1901, Lw. 1901 s. 88; toż za r. szk. 1908, Lw. 1908 s. 118; – Dowbor-Muśnicki J., Moje wspomnienia, W. 1935 s. 278–9, 282–5, 334; Jędrzejewicz W., Wspomnienia, Oprac. J. Cisek, Wr. 1993; Kasprzycki T., Kartki z dziennika oficera I Brygady, W. 1934; Kirchmayer J., Pamiętniki, W. 1962 s. 33; Lieberman H., Pamiętniki, Oprac. A. Garlicki, W. 1996; Listopad 1918 we wspomnieniach i relacjach, Oprac. P. Łossowski, P. Stawecki, W. 1988; Narbut-Łuczyński A. J., U kresu wędrówki. Wspomnienia, Londyn 1966; Piłsudski J., Pisma zbiorowe. W. 1937 I, III–IV, VI–IX, Uzupełnienia, W. 1993 II; Roja B., Legendy i fakty, W. 1931; Sąsiedzi wobec wojny 1920 roku. Wybór dokumentów, Oprac. J. Cisek, Londyn 1990; Smerek M., Wspomnienia z życia młodzieży lwowskiej szkolnej w latach 1917–1918, Lw. 1937 s. 22–3; Sokolnicki M., Rok czternasty, Londyn 1961; Wojskowe aspekty Powstania Wielkopolskiego 1918–1919. Wybór materiałów źródłowych, P. 1985; Woszczyński B., Dwa dokumenty do Powstania Wielkopolskiego 1918–1919, „Najnowsze Dzieje Pol. 1914–1939” T. 11: 1967 s. 186–9; Zawiszanka Z., Poprzez fronty, W. 1928; Z bojów brygady Piłsudskiego, Kr. 1915; Żmigrodzki Z., Konspiracyjna akcja wojskowo-niepodległościowa na terenie Petersburga, W. 1934 s. 6–7; – „Dzien. Pozn.” 1936 nr z 22 IX; „Gaz. Pol.” 1936 nr 261; „Polska Zachodnia” 1935 nr z 29 IX; „Przegl. Hist.-Wojsk.” T. 7: 1935 s. 319; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1934: „Antena” R. 1 nr 2 (W. Lipiński, fot.), „Bellona” T. 44 z. 2 s. III–IV (fot.), „Biul. Pol.-Ukraiński” nr 39 (P. Szandruk), „Gaz. Pol.” nr 262–263, „Ilustr. Kur. Codz.” nr 34 (fot.), nr 263–264, „Kur. Czerwony” nr z 21–22 IX, „Kur. Poranny” nr 273 (F. Woluszewski), nr 312 (T. Dybczański), „Pion” nr 41 (W. Lipiński), „Polska Niepodległa” R. 4 nr 36, „Polska Zachodnia” nr z 22 IX, „Polska Zbrojna” nr 260–262, „Przegl. Codz.” nr 626 (W. Lewandowski), „Przegl. Hist.” T. 32 s. 407–56 (H. Handelsman, S. Pomarański, fot.), „Robotnik” nr 341, „Słowo” nr z 21 IX, „Wiad. Liter.” nr 42 (L. Wasilewski), „Świat” nr 39, „Tyg. Ilustr.” R. 75 nr 39 (T. Różycki, fot.), „Wiek Nowy” nr z 23 IX; – Arch. UJ: sygn. S II 2356 (rodowody r. akad. 1911/12); CAW: sygn. 19234, 440.12, t. 1, I 170.1, t. 1 (akta personalne S-a); – Mater. Red. PSB: Informacja Janiny Kelles-Krauz na temat matki S-a.

Bibliogr. dot. żony (nota biogr. w oprac. redakcyjnym) i dzieci S-a: Księga pamięci kadetów, W. 2001; – Woreyd. Almanach, W. 1928; – Jabłonowski M., Sen o potędze Polski. Z dziejów ruchu byłych wojskowych w II Rzeczypospolitej, Olsztyn 1988; Zuziak J., Dzieje Instytutu Józefa Piłsudskiego w Londynie 1947–1997, W. 2001; – Barthel de Weydenthal J., Stattlerówna H., Oddział żeński P.O.W., w: Służba ojczyźnie, Red. M. Rychterówna, W. 1929; Kudelska H. S., Praca kobiet w Związku Strzeleckim przed wojną, w: Wierna służba, Red. A. Piłsudska i in., W. 1927; – „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” 1973 nr 4; „Tyg. Powsz.” 1973 nr 8; „Życie Warszawy” 1973 nr 11; – Mater. Red. PSB: Kopie dokumentów osobistych Maryli Stachiewiczowej (m.in. odpis skrócony aktu zgonu, życiorysy); – Informacje syna S-a, Mieczysława z Londynu.

Piotr Stawecki